Bezpośrednio po zakończeniu I wojny światowej nastąpiła w Niemczech rewolucja listopadowa, wynikiem której było wprowadzenie równouprawnienia klasowego i wyborczego. Od tego momentu głos prostego robotnika fabrycznego, czy też gospodyni domowej znaczył tyle samo co głos właściciela dóbr szlacheckich lub fabrycznego dyrektora.
Także w powiecie lubańskim wczesne lata dwudzieste charakteryzowały się stale rosnącym życiem politycznym. Bezpośrednio po pierwszej wojnie światowej jak grzyby po deszczu powstawały liczne partie polityczne. Zebrania następowały jedno po drugim, a miejscem były miejscowe gospody – w Olszynie głównie Gospoda Browaru i Karczma Sądowa Jesche. Liczba członków poszczególnych partii politycznych zmieniała się. Bywało, że ludzie zmieniali swoje poglądy pod wpływem kolejnego zgrabnego mówcy. Pierwsze dokładniejsze liczby przyniosły wybory do sejmu Rzeszy 20 maja 1928 roku. Wyniki głosowania w powiecie lubańskim pokazały następującą liczebność poszczególnych partii politycznych: SPD 12924 członków, Niemiecko-Narodowe Stronnictwo Ludowe 7267, Partia Centrum 2024, Niemieckie Stronnictwo Ludowe 1730, komuniści 1344, Niemieccy Demokraci 2896, NSDAP 231, Partia Chłopska 243, Polskie Katolickie Stronnictwo Ludowe 7, Ludowa Wspólnota Ewangelicka 47.
Pierwsze dokładniejsze dane o liczebności partii politycznych w Olszynie pochodzą z 1931 roku. Miejscową społeczność reprezentowały według parytetu procentowego: SPD 56%, Niemiecki Ruch Narodowy 16%, Stronnictwo Ludowe 9%, Partia Demokratyczna 8% i komuniści 6%, pozostałe 5%. Tak więc przed rokiem 1933, kiedy to do głosu dochodzą narodowi socjaliści, większość miała socjaldemokracja. Powodowało to, że mówiło się wówczas w powiecie o... „czerwonej” Olszynie.
Początkowo Olszyna nie była jednolita administracyjnie. Do 1919 roku składała się z trzech samodzielnych gmin : Dolnej, Średniej i Wyższej. Krzewie Małe częściowo należało do Olszyny Górnej, częściowo do Olszyny Średniej. W rok po zakończeniu I wojny światowej połączono administracyjnie Olszynę Średnią i Górną tworząc jedną wielką gminę. Ostatnim starostą Olszyny Górnej przed restrukturyzacją był Fritz Hoffmann. W Olszynie Dolnej Hermanna Krause zastąpił w 1919 roku Hermann Engmann, a następnie Wilhelm Siegmund. Od 1933 roku zarządcą Olszyny Dolnej został zarządca Majątku Dolnego Hubert Dombrowski, funkcję tę pełnił do końca II wojny światowej.
Przed I wojną światową długoletnim starostą Olszyny Średniej był Wilhelm Binner. Od 1914 roku pomagał mu Bernard Gohms, z górnego młyna. Przedstawicielstwo gminy liczyło 10-12 członków, pisarzem był Fritz Elssel, a od 1919 roku Amandus Walter.
W tym czasie obszary majątków ziemskich nie podlegały administracji komunalnej. Posiadały odrębność własnościową i polityczną, a wspólny zarząd pięciu dóbr znajdował się w Majątku Dębowym. Dopiero przepis wykonawczy Starostwa Lubańskiego z 30 września 1928 roku oddał obszary ziemskie pod jurysdykcję wspólnej gminy. Tym samym zlikwidowano autonomię polityczną majątków ziemskich. Naczelnik urzędu, którego siedziba pozostała w Majątku Dębowym, posiadał również władzę policyjną i sądowniczą i mógł karać za drobne przewinienia – tak więc posiadał wcześniejsze uprawnienia dziedzicznego sędziego. Po 1919 roku sekretarz i pisarz Amandus Walter awansował na funkcję naczelnika urzędu i starosty wielkiej gminy.
Do 1926 roku urząd gminy znajdował się we wschodnim skrzydle browaru, a następnie został przeniesiony do byłej willi dr Teichmanna (obecna siedziba Urzędu Miasta), gdy jego następca dr Schmuck wyprowadził się do nowo wybudowanej willi przy Schosdorfer Strasse 21 (dzisiaj ul. Legnicka). Krótko przed wybuchem II wojny światowej budynek urzędu gminy poddano modernizacji. Przebudowano parter i zaadoptowano pomieszczenia do rosnących zadań administracyjnych. W urzędzie pracowało wówczas 8 urzędników i 2 posłańców.
Kiedy w roku 1925 do władzy doszła SPD, jej olszyński sekretarz Hugon Geissler został mianowany starostą gminnym. Pomimo nadania politycznego był wspominany przez mieszkańców jako człowiek uczynny i ponadpartyjny.
Objęcie władzy w Niemczech przez partię narodowosocjalistyczną Adolfa Hitlera przeszło w Olszynie w zasadzie bez echa. Jedynie 30 stycznia 1933 roku miejscowi zwolennicy zorganizowali pochód z pochodniami zakończony spokojnym wiecem. Zasłużony starosta z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego ustąpił, a jego miejsce zajął Hugon Rath. Urodzony w Biedrzychowicach, długie lata pracy spędził w fabryce mebli Ruscheweyh. Znał więc dobrze miejscowych ludzi i ich problemy, przez co określano go „nazistą z przyzwoitym sposobem myślenia”. Hugon Rath został nie tylko miejscowym starostą, ale także naczelnikiem olszyńskiego urzędu. Szybko połączył w całość wszystkie gminne urzędy wprowadzając jednolite zarządzanie całą gminą. Pełnił on również funkcję urzędnika stanu cywilnego, a później był także przełożonym miejscowego Szkolnego Związku, pełniąc tę funkcję do końca wojny. Nie bez znaczenia dla jego kariery i efektów pracy był fakt, iż w tym czasie starostą powiatu lubańskiego był dr R. Schultz von Dratzig, właściciel pałacu w Olszynie Dolnej i towarzysz partyjny H. Ratha. Kilka interesujących faktów z życia tej barwnej postaci przedstawię w następnym odcinku.
Ponieważ na terenie Olszyny nie mieszkali Żydzi, więc o działaniu partii Adolfa Hitlera skierowanej przeciwko nim mieszkańcy dowiadywali się jedynie z prasy i na wiecach. Podkreślić należy bardzo rozważne podejście do kwestii wyznaniowej pastora Penholza, dzięki czemu nie istniały w Olszynie poważniejsze napięcia pomiędzy katolikami i dziesięciokrotnie liczniejszymi ewangelikami.
Lokalne kierownictwo NSDAP rozumiało potrzeby rozwoju obu fabryk mebli, stwarzając warunki do rozbudowy zakładów , których kondycja ekonomiczna zaczęła rosnąć. Założenie obozu RAD-u w Olszynie Średniej pozwoliło na szeroką pomoc w lokalnych inwestycjach i rolnictwie, a także wychowywało młodzież w duchu posłuszeństwa. Wszystko to przekładało się na rozwój lokalnej społeczności. Podkreślić należy, że narodowy socjalizm, pomimo swojej twardości i brutalności, nie wniósł niepokoju i destabilizacji w życie Olszyny, a wręcz przeciwnie Olszyna zaczęła się ponownie rozwijać. (cdn)
Zbigniew Madurowicz
Z dnia: 2007-11-06, Przypisany do: Nr 21(332)