Lubański zameczek
Od setek lat losy naszego miasta związane były nierozerwalnie z wznoszącym się u jego bram powulkanicznym wzniesieniem, zwanym Kamienną Górą (Steinberg). Była ona nie tylko ozdobą Lubania, ale dostarczała również budulca do wznoszenia miejskich budowli i brukowania ulic. Urobek z założonego u jej stóp kamieniołomu pozwolił na opasanie miasta podwójnym ciągiem solidnych murów obronnych, pobudowanie Baszty Brackiej, czy istniejącego również do dziś Domu Solnego. Jeszcze pod koniec XIX wieku pozyskiwano tu bazalt, co potwierdza zachowana w moich zbiorach dawna karta pocztowa (fot.1). Dziś odsłonięte, malownicze słupy bazaltowe dawnej kopalni, należą do najpiękniejszych w Polsce zabytków przyrody nieożywionej. Kamienna Góra była od wieków świadkiem wielu ważnych dla naszego miasta wydarzeń historycznych. Jej kamieniste i pozbawione drzew strome zbocza stanowiły idealny punkt obserwacyjny na miasto i całą okolicę. Stąd wypatrywano wrogów zbliżających się do bram miejskich, tu obce wojska ustawiały baterie, ostrzeliwujące miasto. Jedno z takich wydarzeń miało miejsce w czasie wojny siedmioletniej. 1 listopada 1758 r. rozlokowała się na północno-wschodnim zboczu Kamiennej Góry artyleria austriacka, bombardując wycofujące się z Lubania oddziały pruskie. Ich baterie stacjonujące na Harcerskiej Górze również odpowiedziały ogniem. Przelatujące nad miastem wrogie armatnie kule wywołały ogromną panikę. Obraz tej kanonady wykuty został tuż po bitwie w kamiennej płycie, którą umieszczono w barokowym portalu w nieistniejącym już budynku przy ul. Ratuszowej (Görlitzerstrasse 17)*. Aż do początków XIX w. Kamienna Góra była jedynie kamienistym wzniesieniem, pozbawionym drzew i wszelkiej roślinności. Bezładnie leżące potężne bloki bazaltu pokrywały jej całą powierzchnię. Od strony kościoła NMP na szczyt wiodła jedynie wąska, wyboista ścieżka. Najwcześniej wulkaniczne wzniesienie zaadoptowali na swe potrzeby członkowie miejscowej gildy strzelców tkackich. W 1789 r. przystąpili oni do budowania na zboczach Kamiennej Góry miejskiej strzelnicy. W tym celu usunięto skalne zwaliska, uformowano tarasy i obsadzono zbocza brzózkami. Zawody strzeleckie odbywały się tam aż do lat 30-tych XX w. Największą sławą cieszyły się święta strzeleckie przypadające w Zielone Świątki i w sierpniu, tzw. „Strzelania Sierpniowe”**. W latach 20-tych XIX w. pojawiła się idea zbudowania dla strudzonych wędrowców na szczycie Kamiennej Góry małego schroniska z gospodą – domku górskiego. Środki na ten cel zebrał od mieszkańców Lubania radny B. G. Kirchoff. 14 lipca 1824 r. położono na szczycie kamień węgielny, a już 20 sierpnia następnego roku uroczyście otwarto kamiennogórski zajazd (fot.2). Główną salę gościnną ozdobił z tej okazji portret inicjatora przedsięwzięcia Kirchoffa, namalowany przez znanego miejskiego artystę Effenbergera. W latach następnych przystąpiono do uporządkowania całego terenu wokół zajazdu. Na szczyt doprowadzono bitą drogę i obsadzono ją lipami. Kamienne schody wiodące do domku górskiego (Berggasthaus) ufundował rotmistrz von Erichsen, sprzedając własne litografie z wizerunkiem miasta. Lubaniakom od razu spodobał się nowy zajazd i upodobali go sobie jako cel spacerów. W roku 1843 rada miejska zakupiła tereny wokół budynku z przeznaczeniem na dalszą rozbudowę infrastruktury. By nadzorować wszelkie prace związane z założeniem miejskiego parku wokół domku górskiego powołano do życia w roku 1843 Towarzystwo Upiększania Kamiennej Góry (Steinberg–Verschönerungs–Verein). Jego pierwszym prezesem został radny Heynen. Plan założenia parku przygotował ogrodnik Herbig ze Zgorzelca. Członkowie towarzystwa wytyczyli nowe alejki i tarasy, zasadzili różne odmiany krzewów i drzew, założyli piękne trawniki. Prace te trwały aż do roku 1866. W 1875 r. otwarto przy zajeździe muszlę koncertową, gdzie odbywały się co tydzień koncerty na wolnym powietrzu. Naprzeciw stanęła w 1892 r. wspaniała kolumnada, będąca darem miejskiego radnego E. Lindnera. Tak powstało przemiłe miejsce rozrywki i wypoczynku w pobliżu miasta. Założenia parkowe upiększano również patriotycznymi pomnikami. W roku 1874 postawiono tam pomnik poświęcony poległym w wojnach z Austrią w 1866 r. i Francją w latach 1870-71. Na tarasie poniżej zajazdu ustawiono armatkę polową , którą podarował generał Bartsch (fot.3). W roku 1921 poświęcono nowy pomnik poległych żołnierzy z lubańskiego batalionu von Courbiere. Pomieszczenia domu górskiego okazały się z biegiem lat niewystarczające dla coraz liczniejszej rzeszy gości. W roku 1908 postanowiono rozbudować kamiennogórską gospodę. Poświęcenie nowej budowli - hotelu (Steinberg-Haus) nastąpiło 1 lipca 1909 r. (fot. 4). Jej główną atrakcją stała się wysoka (25 m) wieża z galeryjką, z której roztaczał się wspaniały widok na miasto i pasma Gór Izerskich i Karkonoszy. Nowy „zameczek” przy Am Steinberg 10 stał się niebawem najatrakcyjniejszą budowlą w mieście. Rzesze mieszkańców i przyjezdnych gości podążały doń przy każdej sposobności. Czekała na nich tam sala balowa na 500 osób, w której zawisł ogromnych rozmiarów obraz z widokiem Lubania. Serwowano tu najlepsze dania, wina i miejscowe piwo. Na miejscu otwarto też własną cukiernię. Codziennie przygotowywano bogaty program artystyczny, organizowano bale, koncerty, przedstawienia teatralne, wystawy artystyczne i rzemiosła. Goście hotelowi mieli do dyspozycji wspaniale urządzone pokoje, (już od 5 marek za dobę pobytu), dwa korty tenisowe, garaże a nawet lokalną stację paliw (tankstelle). W roku 1938 otwarto na Kamiennej Górze nowoczesny basen na wolnym powietrzu (wraz z restauracją), który szybko zyskał miano najpiękniejszego na Śląsku. Przeglądając stare przewodniki i reklamy udało mi się ustalić nazwiska właścicieli i dzierżawców lubańskiego „zameczka”: A. Fritsche (XIX w.), Max Rejall (1909), Emil Marggraf (1918), Friedrich Katorbe (1921), Erich George (1930), Ernst Dees (1924). W hotelowym sklepiku można było nabyć różnorodne pamiątki z pobytu w „Śląskiej Rivierze” (fot. 5 i 6). W moich zbiorach kart pocztowych zachowało się bardzo wiele przepięknych pocztówek z wizerunkiem „zameczka”. Najstarsza pocztówka Lubania z roku 1886 przedstawia również opisywaną budowlę***. W czasie bitwy o Lubań w roku 1945 radziecki ostrzał artyleryjski uszkodził wieżę widokową, której po wojnie niestety już nie odbudowano. Sam budynek również nie odzyskał już dawnej świetności. Szkoda.
Janusz Kulczycki
* Portal ten wraz z zabytkową płytą znajduje się obecnie w bibliotece gimnazjum nr 2 przy ul. Mickiewicza.
** Więcej na ten temat: „Bractwa strzeleckie Lubania”, Ziemia Lubańska, nr 14 z 2006 r.
*** patrz: „Pierwsze ilustrowane karty pocztowe Lubania”, Ziemia Lubańska, nr 22 z 2006 r.