Skarby monet w lubańskiej ziemi
Poszukiwanie skarbów pasjonowało ludzkość już od niepamiętnych czasów. Były to zamierzenia celowe, częściej jednak na ukryte skarby natrafiano przypadkowo. Skarbem, jak podaje Encyklopedia Popularna PWN są „wszelkie przedmioty wartościowe ukryte w ziemi, zwykle w naczyniach glinianych”. Typowym skarbem są gromadzone przez dłuższy lub krótszy okres czasu zasoby pieniężne (monety), które zostały ukryte przez ich właścicieli w sytuacjach zagrożenia, niebezpieczeństwa czy niepewności. Gdy właściciel zginął, lub z innych przyczyn nie mógł odnaleźć miejsca ukrycia – skarb pozostał i czeka na swego odkrywcę. Najczęściej monety zalepywano, jak już wspomniałem, w ziemi w naczyniach glinianych. Chowano je również pod korzeniami drzew, pod progami i fundamentami domów, pod ogromnymi kamieniami, w gałkach wież ratuszowych i kościelnych. Często też ludzie gubili drobne pieniądze podróżując po traktach, na jarmarkach, czy idąc do kościoła, na cmentarz. Różne są sytuacje gdy zostają znalezione skarby, czy luźne monety. Są to najczęściej roboty polowe, karczowanie lasu, prace budowlane, czy poszukiwania wykrywaczem metalu. Ostatnia z tych możliwości wzbudza dziś duże kontrowersje, szczególnie wśród archeologów. Są oni przeciwni temu rodzaju poszukiwaniom, argumentując niszczeniem przez poszukiwaczy "środowiska kulturowego". Ziemia Lubańska również obfituje w skarby cennych monet. Przed wojną odnotowano wiele przypadków tego rodzaju odkryć. Pominę tu jednak pojedyncze znaleziska monet z okresu wpływów rzymskich, o których pisał już przed trzema laty kolega Tomek Bernacki*. Najstarsze zapiski do których udało mi się dotrzeć pochodzą z 1818 roku. Wtedy to znaleziono w Lubaniu skarb XIV-wiecznych groszy czeskich w ilości 416 sztuk. W roku 1850 we wsi Miedziane, w byłym powiecie lubańskim, wykopano skarb monet ukryty po roku 1339 (data emisji najmłodszej monety), zawierający grosze czeskie i miśnieńskie. W XX w. odnotowano odkrycia kolejnych monetarnych skarbów. W Lubaniu wydobyto z ziemi m.in. skarb 245 srebrnych brakteatów** z wczesnego średniowiecza. W 1910 r. wykopano naczynie z monetami czeskimi, śląskimi i saksońskimi z XVII w. W kolejnym roku podczas orki w Henrykowie Lubańskim znaleziono dwa garnki gliniane z 255 srebrnymi monetami pochodzącymi z XVII wieku. Były wśród nich grosze polskie Zygmunta III Wazy, monety bite w Niderlandach Hiszpańskich i Zjednoczonych, w Brunszwiku, w Szwajcarii i na Węgrzech. W latach trzydziestych XX w. znaleziono: srebrne monety saskie z 1605 r. (Radostów), 2 srebrne talary cesarza Ferdynanda II z 1623 r. (Nawojów Śląski) i największy skarb monet średniowiecznych (Włosień ). Odkryty we Włosieniu w roku 1931 skarb zawierał aż 17000 monet z XIV wieku ! Były to grosze praskie królów czeskich: Wacława II, Jana I, Karola IV, Wacława IV oraz grosze miśnieńskie Fryderyka II. Wśród odkopanych monet znaleziono dwa niezwykle cenne grosze krakowskie króla Polski Kazimierza Wielkiego (fot. 1)***. Grosze te były największymi monetami srebrnymi polskiego średniowiecza. Do dnia dzisiejszego zachowało się zaledwie 38 egzemplarzy tej pięknej monety. Na aukcjach numizmatycznych grosz krakowski pojawia się bardzo rzadko, a jeśli już to osiąga astronomiczne ceny. Ogółem zarejestrowano dotąd jedynie 13 znalezisk groszy krakowskich, w tym z Małopolski 1, z Polski środkowej 3, z Kujaw 2, ze Śląska 3 i po jednym z obszarów Mazowsza, Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz Czech. Po II wojnie światowej informacje o ewentualnych odkryciach skarbów monet nie przedostawały się do opinii publicznej, mimo, iż stosowane obecnie na dużą skalę wykrywacze metali umożliwiają bardzo namierzenie tego rodzaju obiektów. Niedawno podczas wykopów pod fundamenty nowobudowanego budynku przy ul. Wrocławskiej w Lubaniu natrafiono na metalową szkatułkę pełną srebrnych monet z lat 1934-1939. Ogółem było ich 230, w tym 5-markowych -178, a 2-markowych – 52 sztuki. Z cenniejszych znalezisk warto odnotować dwie monety odkryte w ruinach lubańskiej szubienicy: półgrosz Zygmunta I Starego z 1509**** r. i fenig miseczkowy Johanna I (1569-1604). Jesienią ubiegłego roku natrafiono we Włosieniu na skarb kilkudziesięciu średniowiecznych monet z XIV-XV wieku ! Prawdopodobnie była to część opisanego wyżej skarbu z roku 1931 (fot. 2,3,4). Detektory umożliwiły dzisiaj wyłuskać z ziemi zabytki, które wówczas pominięto. Wśród odkrytych monet dominują grosze miśnieńskie Fryderyka I (1382-1428) w trzech różnych odmianach, zachowane w wielu przypadkach w bardzo dobrym, prawie menniczym stanie. Prawdopodobnie były w obiegu pieniężnym bardzo krótko, bądź wcale. Dużo gorzej prezentują się grosze praskie odnalezione wraz z monetami miśnieńskimi. Wśród mocno wytartych egzemplarzy tej monety zidentyfikowałem na razie tylko jedną – grosz praski króla Czech i Polski Wacława II (1271-1305)- fot. 5. Słyszałem również o odkryciu przed dwoma laty w Nawojowie Łużyckim skarbu monet austriackich z XVIII w. Były to głównie srebrne duże talary, a wśród nich pojedyncze piękne złote dukaty. Czynię starania, by pokazać je Państwu.
Janusz Kulczycki.
* Monety rzymskie – świadectwem starych dróg handlowych na Łużycach, Ziemia Lubańska nr 24 z 2007 r.
** Moneta wybijana jednostronnie z cienkiej blaszki na miękkiej podkładce.
*** Nie jest mi znany los tych cennych monet.
**** Znaleziony przez mojego brata Mirka Kulczyckiego