Po tym jak w 1740 roku spłonęły zabudowania folwarczne Majątku Górnego, nie zostały one odbudowane, a ówczesy właściciel Heinrich von Eberhardt wybudował przy drodze do Ubocza uroczy zakątek „Roten Saum” wraz z pałacem, gospodą i okazałym stawem. Opustoszały Majątek Górny odkupił Friedrich E. von Döbschütz i przyłączył go do posiadanych wcześniej dóbr zamkowych. W tym czasie powstał młyn i wielka owczarnia, a przy kościele katolickim w 1711 roku poświęcono wieżę dzwonniczą, ufundowaną przez pana Majątku Zamkowego. Od tego czasu dzwony zwoływały na msze i zwiastowały pogrzeby na przykościelnym cmentarzu dla wyznawców obu wiar.
Od 1700 roku urząd dziedzica przeniesiono do Majątku Zamkowego. Zniszczoną podczas wojny trzydziestoletniej karczmę sądową przy drodze do Radostowa zastąpiła karczma Jeschego, przy szlaku do Biedrzychowic. Tu odtąd obradował wiejski sąd, który wymierzał sprawiedliwość dla mieszkańców całej wsi. Także prawo ważenia piwa przeniesiono do Majątku Zamkowego. Pan von Döbschütz wybudował własny browar, a karczma sądowa zobligowana została do zaopatrywania się w Schlossbrauerei. W tej sytuacji karczma sądowa w Olszynie Dolnej szybko zaczęła tracić na znaczeniu. Należące do nie grunty weszły w posiadanie Döbschützów, a przy drodze do Radostowa funkcjonowała dalej już tylko prosta gospoda.
Centralnym punktem Olszyny przestał być Majątek Dębowy - od czasu wojny trzydziestoletniej własność rodziny von Uechtritz. W 1710 lub 1711 roku został sprzedany emerytowanemu oficerowi, panu von Nostitz, a następnie odkupił go baron von Kittlitz und Ottendorf. W 1753 roku odsprzedał Eichgut rodzinie von Döbschütz. Majątek Górny, który powstał około 1530 roku z kilku zagród chłopskich i latami znajdował sie w posiadaniu Uechtritzów, około 1700 roku przeszedł w ręce Heinricha A. von Eberchardt, który jak wcześniej wspomniałem odstąpił go Friedrichowi von Döbschütz. Od tego momentu w rękach tej rodziny znalazło sie 2/3 Olszyny.
Kiedy w 1746 roku Conrad von Uechtritz sprzedał ostatnią posiadłość należącą w Olszynie do tej rodziny, dopełniło się czterdziestoletnie prawo własności rodu do ziem olszyńskich. W ciągu kilku kolejnych lat wszystkie dobra i prawa przeszły w ręce rodzin von Schöneich, von Schmettow, von Döbschütz, Tecklenburg, von Reichenbach i innych. Fakt, że rodzina Uechtritzów utraciła z czasem stan posiadania w Olszynie w żadnym stopniu nie odbił sie na jej kondycji. W dalszym ciągu władała Czochą i Kościelnikami. To za czasów von Uechtritzów stanęła w Olszynie szubienica i pręgierz. Właśnie oni jako pierwsi wprowadzili zdrowe patriarchalne zasady współżycia i zapisali się w historii Olszyny na przestrzeni dziejów. Jeden von Uechtritz wprowadzał reformację, inny protestował przy odbieraniu kościoła ewangelikom, a ostatni złożył królowi Fryderykowi II wniosek na ponowne postawienie kościoła ewangelickiego.
Po 1750 roku zaczął się coraz częstszy proceder odsprzedaży dóbr rycerskich i traktowania tych transakcji jako lokatę kapitału. Fryderyk Wielki przeciwstawiał się tym praktykom, jednak nie trzymano sie tego zakazu, a za panowania Fryderyka Wilhelma II znacznie wzrosła koniunktura tego procederu i coraz więcej szlacheckich dóbr trafiało w ręce bogatych mieszczan i urzędników dworskich. To właśnie ten „towarowy” handel zachwiał ugruntowaną formą patriarchatu na niemieckiej wsi.
Jak wcześniej wspomniałem, po 1700 roku Majątek Górny przeszedł w posiadanie rodziny von Eberhardt i kiedy w 1757 roku młody posiadacz jako pruski oficer zginął w bitwie pod Löbau, żona zarządzała dobrami do czasu uzyskania pełnoletności przez syna. Młody posiadacz po przejęciu majątku odsprzedał go w 1792 roku radcy handlowemu Lachmannowi z Gryfowa. W ten sposób w Olszynie po raz pierwszy dobra przeszły w ręce nie szlachcica. Kolejnym właścicielem od 1858 roku był kupiec Rhode z Muskau, który oddał je w czasową dzierżawę rodzinie Fünfstück. Od 1900 roku właścicielem Majątku Górnego zostaje Oswald Bormann, a siedem lat później jest on już w rękach braci Müller. Ostatnim właścicielem został na krotko przed wybuchem I wojny światowej generał Erich Tülf von Tischepe und Weidenbach. Kiedy umarł w 1934 roku zabudowania Obergutu przejął August Hainke, miejscowy fabrykant.
Jak wcześniej wspomniałem Majątki Środkowy i Dolny nabył w 1754 roku baron von Kittlitz, jednak po ośmiu latach właścicielką staje sie baronowa von Schöneich. W roku 1770 dobra przechodzą w ręce hrabiego von Schmettow. W sytuacji kiedy hrabia dziesięć lat wcześniej otrzymał od brata Majątek Zamkowy, stał się właścicielem całej Olszyny z wyłączeniem Majątku Górnego. Był on niezwykle lubiany przez mieszkańców z powodu swojej dobroczynności i opiekuńczości, szczególnie w ciężkich latach wojennych. Kiedy w 1802 roku dziedzic zmarł w Cieplicach, ciało z wielkim orszakiem sprowadzono do Olszyny i uroczyście pochowano. Spadkobiercą została jego córka, która jednak przebywając za granicą niewiele interesowała się losami majątku. W 1803 roku sprzedała wszystko hrabiemu Solms von Tecklenburg, który jednak pięć lat później zmarł, pozostawiając spadek synowi. Kiedy w 1822 roku młody dziedzic osiągnął pełnoletniość sprzedał ojcowiznę tajnemu radcy wojennemu Crelingerowi. Jeszcze w tym samym roku właścicielem Majątku Dolnego zostaje porucznik Fryderyk Wilhelm Gäbel. Rok później Olszyna Dolna staje się samodzielną gminą.
Majątek Średni nabył w 1823 roku rotmistrz von Reichenbach. Po trzynastu latach majątki Dębowy, Średni i Zamkowy kupuje główny mistrz ceremonii pruskiego władcy, hrabia Poutales. Od 1838 rozpoczął on budowę pałacu (istniejącego do dzisiaj), równocześnie czyniąc starania zmierzające do pozyskania Olszyny Górnej i Dolnej oraz przyległego Jałowca. Brak możliwości poszerzenia własności spowodował odsprzedanie w 1844 roku posiadłości baronowi von Rosenberg, który powiększył i wzbogacił park przypałacowy i urządził w nim bażanciarnię. Odsprzedał również browar należący od blisko 150 lat do zamkowego dobra. Nabywcą został Paul Fischer. W 1847 roku Majątek Dębowy, wraz z połową przynależnej ziemi, kupił Gottlieb Dittrich. Druga połowa pozostała dalej przy Majątku Średnim do 1851 roku, kiedy to pan Ackermann przejął Majątek Zamkowy oraz pozostałość po podziale Majątku Średniego. Siedem lat później Ackermann odkupił od wdowy po fabrykancie z Berlina nazwiskiem Reich Majątek Dolny, który dwa lata wcześniej ów fabrykant nabył od porucznika Gäbela. W roku 1890 doszło do zmiany właścicieli dwóch majątków: Majątek Zamkowy kupił dr Bock, natomiast Majątek Dolny przeszedł na własność ówczesnego właściciela browaru Rappolda. W 1902 roku Niedergut przejmuje rodzina Schultz von Dratzig i pozostaje w nim do 1945 roku. Również dr Bock wyjeżdża z Olszyny w 1945 roku.
Mam nadzieję, że Państwa nie zanudziłem tą historią w pigułce o olszyńskich właścicielach ziemskich, i że stanowić ona będzie doskonałe uzupełnienie moich wcześniejszych artykułów. Brakuje jeszcze wiedzy o gospodarstwach rolnych, ale postaram sie tę lukę uzupełnić w następnym artykule.
Zbigniew Madurowicz
Z dnia: 2008-10-07, Przypisany do: Nr 19(354)