Schron ten, długości prawie stu metrów, nie był użytkowany od kilku dekad. Przed laty wejście do niego nie było też zabezpieczone, stąd stał się w niedługim czasie miejscem spotkań lokalnego półświatka. Pełnił również funkcję nieoficjalnej latryny. W latach dziewięćdziesiątych zakratowano wejście do schronu i całkowicie o nim zapomniano. Jesienią ubiegłego roku, na jednym ze spotkań naszego stowarzyszenia, podjęliśmy decyzję o adaptacji poniemieckiego schronu na potrzeby wystawy wojennej. Lubań ma przebogatą historię bitew i wojen. Zawsze udawało mu się na szczęście wychodzić cało z rożnych opresji, chociaż straty materialne i ludzkie były ogromne. Miasto przetrwało najazd Husytów, wojnę trzydziestoletnią czy siedmioletnią. Ostatnia wojna również nie oszczędziła grodu nad Kwisą. Na przełomie lutego i marca 1945 roku o nasze miasto stoczona została straszliwa bitwa pancerna. 17 lutego wdarły się do Lubania jednostki 3 Armii Pancernej Gwardii ze składu 1 Frontu Ukraińskiego, która zmierzała w kierunku na Drezno. Rosjanie zamierzali zdobyć jeszcze jedną podstawę wyjściową do ataku w stronę Berlina. Lubań był dla Niemców ważnym miastem, gdyż stanowił węzeł kolejowy umożliwiający swobodną komunikację i zaopatrywanie walczącej na Dolnym Śląsku Grupy Armii Środek feldmarszałka Ferdinanda Schörnera. W wyniku zaciętych walk atak Sowietów został odparty przez niemiecką 8 Dywizję Pancerną, współdziałającą z 10 Dywizją Grenadierów Pancernych i 408 Dywizję Piechoty, wchodzącymi w skład 17 armii. Niektóre fragmenty północno-wschodniej części miasta zostały jednak zajęte przez Rosjan. 18 lutego opanowano prawobrzeżną część miasta -Uniegoszcz. Na skutek ostrzału w pierwszych dniach bitwy uległy zniszczeniu liczne miejskie obiekty, m.in. ratusz, kościół pw. Krzyża Chrystusowego, gimnazjum i poczta. Trafione zostały też wieże nowego i starego (Dzwonnicza) kościoła pw. Świętej Trójcy. Mimo zaciekłej obrony czerwonoarmiści, okrążając miasto od wschodu, zdobyli dworzec i zakłady kolejowe, gazownię miejską i całą Kamienną Górę. Równocześnie z głównym uderzeniem oddziały radzieckie natarły na centrum, w kierunku Placu Śląskiego, oraz okrążająco od północy, doszli, aż pod koszary wojskowe. Na drodze ataku znalazły się zakłady zbrojeniowe „GEMA-WERKE”, które uległy całkowitemu zniszczeniu. Walki uliczne toczone w północnej części miasta spowodowały bardzo poważne szkody w zabudowie, dochodzące do 60 proc. W nocy z 1 na 2 marca 1945 roku wojska niemieckie wzmocnione dwoma elitarnymi związkami pancernymi Führer-Grenadierdivision i Führer-Begleitdivision rozpoczęły natarcie na pozycje radzieckie, w wyniku którego udało się odblokować węzeł kolejowy i wyprzeć z miasta Rosjan. Linia frontu przesunięta została na północ, aż pod Nowogrodziec i pozostała praktycznie niezmieniona do końca wojny. Propaganda niemiecka okrzyknęła lubańskie zwycięstwo jako jedno z największych w toczącej się wojnie. Wielkie nagłówki w nazistowskiej prasie sławiły bohaterstwo niemieckiego żołnierza, obrońcy "Festung Lauban". 8 marca przybył do Lubania sam minister propagandy III Rzeszy Joseph Goebbels, który wygłosił przemówienie na rynku miejskim. Obecny był także dowódca Grupy Armii Środek Ferdinand Schörner, a całe wydarzenie zostało utrwalone w kronice wojennej. Nieznane dotąd wielko formatowe fotografie z tamtych czasów zobaczyć możemy na nowo otwartej wystawie. Wykonano je z oryginalnych zdjęć pochodzących z prywatnych kolekcji Arkadiusza Wilczyńskiego, Janusza Kulczyckiego i Krzysztofa Urbana. Podziemny schron wyposażono również w oryginalne eksponaty, jakie znajdowały się w takich obiektach. Znalazły się tu m.in. poniemieckie gaśnice, maski gazowe, hełmy, łopaty, kilofy, bosaki, itp. Są też dwa manekiny w strojach funkcjonariuszy Luftschutzu. W przygotowaniu wystawy brali udział członkowie stowarzyszenia. Szczególne podziękowania należą się Tomaszowi Bernackiemu i Andrzejowi Maciaszczykowi. Otwarcie wystawy w przeciwlotniczym schronie poprzedzone było konferencją historyczną „Bitwa pancerna o Lubań 1945” w sali wystawienniczej Stowarzyszenia Miłośników Górnych Łużyc w budynku przy Wieży Brackiej. Całą imprezę uświetniła inscenizacja ataku lotniczego na Lubań, w której uczestniczyły grupy rekonstrukcji historycznej Oberlausitz, GRH 3 Bastion Grolman i Festung Breslau. Wielkie podziękowania należą się przede wszystkim uczniom z Gimnazjum nr 3 w Lubaniu, którzy odegrali wzruszające sceny z wojennego miasta. Współorganizatorem przedsięwzięcia było Stowarzyszenie Zamek Czocha. Mecenat objęło miasto Lubań. Stowarzyszenie Miłośników Górnych Łużyc zamierza kontynuować takie przedsięwzięcia. W przyszłym roku chcielibyśmy odtworzyć sceny historyczne ataku oddziałów sowieckich na lubański rynek w lutym 1945 roku. Już dziś zapraszam chętnych do tworzonych przy naszym stowarzyszeniu grup rekonstrukcyjnych (oddziały niemieckie i radzieckie).
Janusz Kulczycki
www.naszeluzyce.pl
Z dnia: 2014-06-05, Przypisany do: Nr 11(490)