Najpiękniejsze ze świąt

Opinie, poglądy, komentarze…
Święta Bożego Narodzenia są najbardziej rodzinnymi ze świąt. Urządzamy je, bo tak nakazuje tradycja? Czy jednak potrafimy je świętować? Czy nie zagubiliśmy właściwego znaczenia tych świąt?
* ks. Janusz Barski, proboszcz parafii pw. św. Maksymiliana Marii Kolbe w Lubaniu
- Chociaż w kategoriach dogmatycznych tajemnica Narodzin Chrystusa ma charakter „drugorzędny” (po Męce, Śmierci i Zmartwychwstaniu), to jednak na płaszczyźnie tradycyjno-zwyczajowej jest to wydarzenie, które świętujemy w wyjątkowy sposób. Sam proces przygotowań oraz budowanie tej specyficznej atmosfery wieczoru wigilijnego wskazują, że Boże Narodzenie świętujemy w wyjątkowy sposób – i nie dzieje się tak tylko z racji tradycji. Potrzebujemy takiego wyjątkowego czasu, w którym łatwiej jest usunąć przeszkody codzienności i odkryć w sobie to co piękne, wzniosłe – to co jest „od serca i dla serca”. Rodzinny charakter świąt Bożego Narodzenia kształtuje także atmosferę ich przeżywania na forum zewnętrznym – mimo napięć emocjonalnych związanych ze specyfiką obecnej rzeczywistości oraz różnorodnością przygotowań, zbliżający się czas ich rozpoczęcia sprzyja tonowaniu napięć w relacjach społecznych (od rodzinnych i sąsiedzkich począwszy, na pracowniczych i szerszych skończywszy). Dzięki temu Boże Narodzenie to istotnie wyjątkowy czas – stąd celowym wydaje się podkreślanie życzenia, aby „trwało ono przez cały rok” (ta metafora ma swoje istotne implikacje w życiu codziennym). Święta mają wyjątkowy charakter – czy jednak rozumiemy ich istotę i potrafimy je właściwie przeżywać? Myślę, że tu niestety nie jest najlepiej. Podstawowym problemem budowania atmosfery świątecznej jest komercja i swoista zewnętrzność przygotowań. Zaginęła tradycja rodzinnych przygotowań dekoracji świątecznych (łatwiej kupić niż coś zrobić samemu); miejsce „daru serca” (paczuszki – być może skromnej, ale z „wielkim ładunkiem empatii”) zajęły „przemyślane” prezenty (bardzo często wskazujące na aktualne trendy w modzie czy handlu); do niezbędnego minimum ograniczyliśmy współtworzące atmosferę świąteczną elementy wystroju naszych domów (zamiera tradycja budowania i umieszczania w domach szopek). Ponadto od dłuższego czasu daje się zauważyć trend ograniczania przygotowań tylko do płaszczyzny „stołu” (jest to oczywiście ważne, ale… jeśli zamkniemy się tylko w zapewnieniu obfitości „menu wigilijnego”, to czym staną się w rzeczywistości święta?) – wystarczy postawić pytanie: czy w czasie przygotowań odświeżamy śpiewniki kolędowe (jeśli je w ogóle posiadamy); czy oprócz zastawy i choinki pamiętamy o takich elementach świętowania jak świeca na stole, Pismo Święte, opłatki (wiele razy spotkałem się z sytuacją nabywania ich w ostatnich przedwigilijnych godzinach), sianko. Czy oprócz płyt lub nagrań kolędowych przygotowujemy się także do… wspólnego kolędowania?
Sądzę, że problemem świętowania jest niska świadomość znaczenia symboli i tradycji świątecznych. Fakt, że zdarzają się sytuacje rozpoczynania świętowania od „wspólnoty stołu” czy tylko od podzielenia się opłatkiem (niestety, wcale nie takie rzadkie) wskazuje, że duchowo-emocjonalne bogactwo tradycji umyka naszej uwadze. Wiele tradycji nabrało ponadto charakteru wyłącznie symbolicznego. U większości świętujących rodzin pojawi się puste nakrycie – obawiam się jednak, że osoba z zewnątrz, chcąca skorzystać z niego mogłaby napotkać (pisząc oględnie) duże problemy ze skorzystaniem z tego „gestu wigilijnej serdeczności”. Dużym problemem są także narastające animozje i wzrastająca negatywna emocjonalność. Coraz częściej jesteśmy świadkami rezygnacji przez różnego rodzaju zakłady pracy z tzw. wigilii pracowniczych (w motywacji takiego kroku często słyszmy o „ryzyku sztuczności gestu dzielenia się opłatkiem”). Podobna sytuacja ma miejsce także w rodzinach. Narastający dystans pokoleniowy powoduje, że tradycja rodzinnego świętowania w wielu domach staje się problemem – szczególnie dla ludzi młodych, mających problemy z komunikacją z rodzicami („To najgorszy wieczór dla mnie” – takie słowa usłyszałem kiedyś z ust jednego z moich uczniów). Problem ten jest także zauważalny w atmosferze wigilijnego wieczoru, w którym bardzo wielu korzysta ze swoistego „wypełniacza” w postaci medialnych wykonań kolęd. Był taki okres, kiedy mówiono, że „cisza szkodzi” – niestety, w przypadku rodzinnego świętowania świadczy to o problemach z nawiązaniem bezpośredniej relacji. Wreszcie kolędowanie – tak piękne, a obecnie maksymalnie ograniczone do profesjonalnych wykonań artystycznych. Nikt nie twierdzi, że przy wigilijnym stole musi być doskonale – czasem rezygnacja z perfekcji na rzecz bezpośredniego zaangażowania potrafi „zadziałać cuda”. Wskazałem na kilka problemów dzisiejszego świętowania Tajemnicy Wcielenia, pomijając milczeniem takie jak: „świąteczne libacje alkoholowe”, narastające problemy rodzinne, kwestia eurosieroctwa, etc. – mimo dramatycznej wymowy mają one charakter marginalny. Czyniąc to, nie chciałem w żaden sposób zanegować wyjątkowego charakteru i wielkiego wysiłku wkładanego w piękne przeżycie Świąt – są one wyjątkowe i daje się to odczuć na każdej płaszczyźnie. Podkreślone problemy stanowią pewną przeszkodę w pełni przeżycia ich atmosfery i powodują, że święta Bożego Narodzenia (choć obchodzone przez nas – w porównaniu z innymi kulturami – bardzo odświętnie, mogą nabierać coraz bardziej statusu tradycji (a nie przeżytego z pełną świadomością „rodzinnego misterium”).