Najstarsze lubańskie całostki - Historia lubańskiej poczty (cz. 3)
W poprzednich odcinkach tego cyklu przedstawiłem Państwu najstarsze lubańskie znaczki pocztowe z lat 1850-1899. Były to emisje Prus, Północnoniemieckiego Okręgu Pocztowego oraz Cesarstwa Niemieckiego, ostemplowane w lubańskich punktach pocztowych. Dziś prezentuję - pochodzące z mojego zbioru - najstarsze „lubańskie” całostki pocztowe. Tak nazywamy koperty i karty pocztowe z wydrukowanymi na nich znaczkami. Ceny sprzedaży całostek z reguły były wyższe od nominału znaczka, gdyż doliczano do niej opłatę za papier na którym znaczki te były drukowane. Najstarszą w świecie całostką pocztową był arkusz listowy z tłoczoną pieczęcią koloni bryt. Nowej Pd. Walii, sprzedawany w latach 1838-1850 za jednego pensa. Prusy wprowadziły do obiegu pocztowego swoje całostki (koperty z nadrukowanym znaczkiem) jako jedno z pierwszych państw na świecie, bo już w roku 1851. Przed nimi wyemitowali je tylko: Wielka Brytania, Rosja i Szwajcaria (kanton Genewa). Na pierwszych pruskich kopertach nadrukowano i wytłoczono owalne znaczki pocztowe o nominałach: 1, 2 i 3 srebrnych groszy z wizerunkiem głowy króla Prus Fryderyka Wilhelma IV (1795-1861). Znaczki te, drukowane w technice stalorytniczej, miały zabezpieczenia w postaci mikrodruku; umieszczano na nich też trudne do naśladownictwa ornamenty. W roku 1850 poczta pruska wprowadziła do kasowania znaczków stemple numerowo-koliste bez daty. Lubań otrzymał kasownik kolisty poczwórny (składał się z czterech różnej wielkości okręgów) z numerem wewnątrz – 809. Unieważniano (kasowano) nim wydrukowane na kopertach znaczki. Jedną z takich pierwszych pruskich całostek posiadam w swoich zbiorach (fot. 1). Stemple (kasowniki) koliste, zwane też obrączkowymi, były używane w Królestwie Prus (Königreich Preussen) do 31 marca 1859 roku. W roku 1852 poczta pruska wyemitowała kolejne 4 całostki kopertowe z nadrukowanymi znaczkami ( nominały: 4,5,6 i 7 srebrnych groszy), również z podobizną króla Prus Fryderyka Wilhelma IV. Znaczki te nie były jednak owalne, lecz ośmiokątne. Dziewięć lat później, w roku 1861, weszły do obiegu nowe wzory pruskich całostek. Na kopertach pocztowych wydrukowano tym razem stemplem wypukłym orła państwowego w owalu, który zastąpił dotychczasowe druki z wizerunkiem króla. Przykład takiej koperty (wycinek) skasowanej w Lubaniu prezentuje fot. nr 2. Całostki te zmodyfikowano nieco w roku 1867, zmieniając wykrój znaczka (owal zastąpiono ośmiokątem). W tym roku utworzony został pod przewodnictwem Prus Północnoniemiecki Okręg Pocztowy (Norddeutscher Postbezirk). Nowa poczta związkowa przejęła od 1 stycznia 1868 r. obsługę poczt: Bremy, Brunszwiku, Hamburga, Lubeki, Meklemburgii-Strelitz, Meklemburgii-Schwerinu, Oldenburga, Prus, Saksonii i Schlezwiku-Holsztynu, wprowadzając własne całostki kopertowe. Były one wydawane jednocześnie w walucie talarowej i guldenowej (południowe Niemcy z Bawarią na czele). Przykład takiej koperty (wycinek) z nadrukowanym znaczkiem o nominale 1 grosza - ostemplowanym w Lubaniu w 1869 r. – widzimy na fot. nr 3. W roku 1871 proklamowana została Rzesza Niemiecka. Cesarska poczta (Kaiserlische Deutsche Reichpost) wydała własne całostki kopertowe 1 stycznia 1872 r. Każdy ówczesny znaczek drukowany na kopertach (później na kartach pocztowych) do końca roku 1888 opatrzony był napisem DEUTSCHE REICHS-POST. W roku 1873 pojawiły się w Niemczech pierwsze karty pocztowe z nadrukowanym znaczkiem (cesarski orzeł w owalu) o nominale ½ grosza. Taką pierwszą pocztówkę (wycinek) ostemplowaną w Lubaniu widzimy na fot. nr 4. W roku 1875 powszechnym środkiem płatniczym w całych Niemczech stała się marka (100 fenigów). W obiegu pocztowym pojawiły się wtedy dwa nowe wzory całostek (kopert i kart pocztowych) z nadrukowanym nominałem: „PFENIGE”, wizerunkiem orła, bądź cyfry umieszczonych centralnie w owalu i zwieńczonych cesarską koroną. Pięć lat później w roku 1880 ukazały się produkty pocztowe tego samego wzoru, o tych samych nominałach, jednak ze skróconą nazwą waluty – „PFENNIG” (bez E). Przykładem takiej całostki jest kartka pocztowa (wycinek) skasowana w Lubaniu w roku 1884 – fot. nr 5. Kolejna zmiana wizerunku na całostkach cesarskich Niemiec nastąpiła w roku 1889. Wydania ówczesne opatrzono nowymi napisami – REICHPOST. Tu również były 2 nowe wzory (cyfra w owalu, lub orzeł cesarski w okręgu), o tych samych jak dotychczas nominałach. Przykładowa „lubańska” pocztówka (wycinek) z tego okresu – z roku 1901 – prezentuje fot. nr 6. Pierwszego stycznia 1900 poczta Rzeszy wydała najpopularniejsze w historii tej poczty znaczki cesarskie z podobizną królowej Austrazji – Brϋnchildy (545-613), córki króla Wizygotów, zwanej przez filatelistów „Germanią” .Całostki z tej serii (od 1902 opatrzone napisem DEUTSCHE REICH) wydawane były aż do roku 1922.
Janusz Kulczycki